Leon de Winter over de mens die geneigd is tot alle kwaad

Leon de Winter over de mens die geneigd is tot alle kwaad.

Dat antwoord 5 van de Heidelbergse Catechismus, waarin staat dat mens geneigd is om God en zijn naaste te haten, nog niets van zijn actualiteit heeft verloren, bleek onlangs op  3 mei 2015, toen er  op TV een documentaire uitgezonden werd met als titel ‘De langste nacht voor de Joodse Raad’. Die documentaire heeft diepe indruk op me gemaakt. Het verhaal over de Joodse Raad is bekend. De Joodse Raad werd door de Duitsers al meer en meer in een hoek gedreven en werd uiteindelijk gedwongen mee te werken aan deportatie van de Nederlandse joden naar de vernietigingskampen in Duitsland.  In 1943 ging dat zover dat de Joodse Raad gedwongen werd een lijst op te stellen van 7000 joden die gedeporteerd zouden moeten worden. De Joodse Raad kwam voor een duivels dilemma te staan. De Raad moest kiezen tussen twee kwaden. Niet meewerken stond onder het dreigement van totale uitroeiing. Medewerking hield verraad in van hun eigen volksgenoten. Ze kozen er uiteindelijk voor om mee te werken. Hans Knoop, de maker van de documentaire, interviewde de schrijver en filmproducent Leon de Winter. Leon de Winter zei: “Het ( het feit dat de Joodse Raad uiteindelijk instemde met de deportatie) toont een kant van wie wij zijn als mensen, hoe wij onszelf tot het allerlaagste niveau kunnen reduceren door omstandigheden, dat was het monsterlijke van die tijd natuurlijk. Door die omstandigheden geef je je menselijkheid op, je geeft alles op, want er zijn heel oude, dringende, emoties: beschermen wat dichtbij is, je eigen bloed beschermen, je eigen sociale klasse beschermen, en je wordt een monster”. Leon de Winter heeft een film gemaakt over het leven van Anne Frank. Hans Knoop zou graag zien dat de Winter ook een film zou maken over de Joodse Raad en hun noodlottige collaboratie met de Duitsers. Maar de Winter durft het niet aan. Het zou voor hem een nachtmerrie betekenen. De Winter: “Het gaat erom dat, hoe wij misschien allemaal, want ik durf het niet te zeggen, het gaat zelfs zo ver dat ik het niet eens wil weten wat ik gedaan zou hebben onder die omstandigheden, zo bang ben ik voor dit materiaal, ik wil het niet weten, want ik sluit niet uit dat ik tot het allerergste in staat zou zijn geweest, althans wat ik achteraf erg zou noemen. Alles aan dit verhaal is duivels, van welke hoek je er ook naar kijkt, je ziet alleen duivelse duisternis, iets anders is er niet. Waarom hebben zij dit gedaan, we hebben nooit een sluitend, definitief, rond antwoord gevonden, omdat we mensen zijn en zwak zijn, en omdat we willen overleven, en de mensen van wie we houden willen beschermen en heel ver gaan, heel ver gaan en anderen als het heel erg wordt, de prijs laten betalen’.
Zo wordt ook uit onverwachte - niet christelijke hoek - bevestigd waartoe de gevallen mens, jij en ik, toe in staat zijn, zeker als we in het nauw worden gedreven. We spreken van zinloos geweld als zo maar, zonder enige aanleiding, iemand op straat wordt neergestoken en we zijn er als burgers kwaad om, uit protest houden we stille tochten. Maar hoe reageren we zelf, keurige burgers. als het water ons  aan de lippen komt te staan? Wat blijft er dan over van onze normen en waarden die we zo hoog prijzen?
Ook op die laatste opmerking van de Winter dat we uiteindelijk anderen de prijs  laten betalen, komt vanuit de  Bijbel en de Catechismus een verrassend antwoord.  Want de Bijbel vertelt ons dat God  de Enige is, die wel zelf betaalt, in en door Zijn Zoon. Hij betaalt nl. in de plaats van ons. Hij betaalt niet alleen onze schuld maar ook de rekeningen die wij anderen laten betalen. Zo groot is Zijn liefde. Dat kan geen mens Hem nazeggen, behalve Jezus. En die liefde maakt het verschil in deze gevallen wereld.