Nelson Mandela zegt: 'A Saint is a sinner who keeps on trying'

In het programma ‘De wereld draait door’ was woensdag 2 februari jl. Adriaan van Dis te gast. Van Dis vertelde iets over het nieuwste boek van Nelson Mandela getiteld: ‘Conversations with myself’. In dit boek vertelt Mandela o.a. dat hij gedurende zijn 27 jarige gevangenschap op Robben Eiland gewoon was iedere dag een kwartier te mediteren. In dat kwartier liet hij al zijn slechtheid naar boven komen. Hij was zich volledig bewust van zijn donkere kanten. Maar hij liet ook even zijn goedheid naar boven komen. Daardoor kon hij zijn waardigheid behouden en praten met zijn bewakers en corresponderen met zijn vrouw. Hij liet zich door het kwade niet overmeesteren. Hierdoor heeft hij zichzelf overtroffen, zo lijkt het in ieder geval. Dat was niet gemakkelijk. Lange tijd mocht zijn vrouw hem niet eens opzoeken. 21 jaar mocht Mandela zijn vrouw zelfs niet aanraken. Er werden banning orders uitgevaardigd. Zijn moeder en jongste zoon stierven en Mandela mocht er niet eens naar toe. Zijn toenmalige vrouw Winnie echter, ging vanwege deze situatie een heel andere kant op: ze was vol van boosheid, baldadigheid en wrok. Ze was kwaadaardig en ontspoorde volledig.

Vanuit de wetenschap dat hij tot een Saint, een Heilige, zal worden uitgeroepen, zegt Mandela over zichzelf: ‘A Saint is a sinner who keeps on trying’. Een heilige is een zondaar die telkens opnieuw, met vallen en opstaan, zijn best blijft doen. Van Dis vertelt dat als je mensen systematisch treitert, hun burgerrechten ontneemt, er twee krachten naar boven komen: enerzijds het goede, het bijna heilige en anderzijds het boze, het kwaadaardige. Hetzelfde zie je nu ook gebeuren in Noord Afrika. In Noord Afrika (o.a. Egypte en Tunesië) ontbreekt het echter (nog) aan een leider als Mandela die de ontwikkelingen in de goede richting zou kunnen sturen.

Wat mij nu intrigeert is de vraag: waar putte Mandela de kracht uit om zijn waardigheid te kunnen behouden en waarom ging hij niet –zoals zijn vrouw Winnie - het pad van de boosheid, wrok, en vergelding op? Voor dat laatste was immers reden genoeg. Voor van Dis moge dat duidelijk zijn: de innerlijke goedheid die in Mandela zelf woont en die hij van en uit zichzelf heeft. Ogenschijnlijk los van het christelijk geloof, want dat komt in deze uitzending niet in beeld.

Nu is het zo dat Mandela nooit openhartig is geweest over zijn christelijk geloof. We moeten het alleen doen met zijn autobiografie waarin hij schrijft dat hij altijd al christen is geweest en ook zal blijven en dat zijn daden en opvattingen hun oorsprong vinden in zijn christelijk geloof. Voor de meeste Zuid-Afrikanen is Mandela het toonbeeld van vergevingsgezindheid geworden. Hij wordt algemeen beschouwd als veel groter dan zijn voorgangers of opvolgers en door een groot deel van de zwarte bevolking wordt hij als een soort Messias gezien.

Laten wij over de innerlijke drijfveren van Mandela maar geen verder oordeel vellen. Als hij zegt dat hij altijd al christen is geweest, laten we dan aannemen dat zijn vergevings en opofferings gezindheid voortkomt uit de vernieuwende kracht van de Heilige Geest, ook al heeft zich voor zover we weten, nooit in deze zin uitgelaten over zijn innerlijke drijfveren.

Wat ik me dan wel afvraag hoe het zit met mensen die heel veel goeds in deze wereld hebben gedaan maar die niet vanuit christelijke drijfveren hebben gehandeld. Om enigszins inzicht in deze vraag te krijgen heb ik het geweldige boek van Dr. Gregory A. Boyd en Edward K.Boyd  ‘Brieven van een scepticus’· maar weer eens ter hand genomen. Dit boek bestaat uit een authentieke briefwisseling tussen een gelovige zoon en een ongelovige vader.

In de derde briefwisseling komt de vraag die we stelden aan de orde.  In de briefwisseling wordt gesteld dat de mens van God een bepaalde vrijheid heeft gekregen. Een vrijheid om goede en kwade dingen te doen.  Het risico dat deze vrijheid met zich meebrengt moet omgekeerd evenredig zijn aan het vermogen om het goede te bewerken, zo wordt gesteld. Wat wordt hiermee bedoeld? Ik citeer:

‘Als ik de vrijheid heb om maar één mens lief te hebben, dan heb ik ook de vrijheid om maar één mens te kwetsen. Als ik de vrijheid heb om een beetje van ze te houden, dan heb ik ook de vrijheid om ze een beetje te beschadigen. Als ik heel erg van ze kan houden, kan ik ze ook heel erg bezeren enz. Het feit dat wij mensen ongelooflijk veel kwaad kunnen doen, wijst er naar mijn mening op dat we ook ongelooflijk veel goed kunnen doen. Ja, er bestaan Hitlers en Stalins in deze wereld. Maar er zijn ook de Raoul Wallenbergs, de moeder Theresa´s, de Martin Luther King Juniors. En ik zie geen mogelijkheid om wel de laatsten te hebben zonder op zijn minst te riskeren dat ook de eerste rondloopt. Als we de macht hebben om miljoenen mensen te verdrukken en af te slachten, dan is dat omdat we ook de macht hebben om miljoenen mensen te bevrijden en lief te hebben. De mogelijkheid van goed én de mogelijkheid van kwaad zijn evenredig vertegenwoordigd´.

Dit is een boeiende gedachte. Weer zeggen we: Hoe zit het dan met hun innerlijke drijfveren? Inderdaad, we kennen uit de geschiedenis mensen die geheel belangeloos veel goeds hebben gedaan voor deze wereld en de medemens maar die dat niet vanuit een godsdienstige, laat staan christelijke overtuiging hebben gedaan. Toch moeten we m.i. blijven zeggen dat wat goed is ook goed genoemd moet worden, ongeacht uit welke innerlijke motieven dit gebeurt. Het is maar goed ook dat er nog zulke mensen zijn. Als in deze wereld alleen maar verscheurende beesten als Hitler en Stalin het voor het zeggen zouden hebben, dan zou de wereld geschiedenis vroegtijdig zijn afgebroken. Als de mens aan zijn eigen lot zou worden overgelaten is hij een verscheurend, zichzelf vernietigend, dier. Maar gelukkig, er zijn nog veel oases van goedheid. Zo blijft er een platform bestaan waarop de wereldgeschiedenis zich kan ontwikkelen.

Komen we nu niet in conflict met de definitie die de Catechismus geeft van de goede werken in antwoord 91? Volgens mij niet. In de Catechismus gaat het erom wat goede werken zijn in het oog van God. Dan blijft gelden dat goede werken voor God alleen kunnen bestaan als ze uit echt geloof, volgens Zijn wetten en tot Zijn eer gedaan worden. Wij hoeven daarover niet te oordelen. Daarom mogen we blij zijn dat er nog zulke mensen als Nelson Mandela bestaan.