God laat zijn barmhartigheid niet tegen houden.

De reeks Commentaar op het Nieuwe Testament (CNT) is onlangs gereed gekomen. Van de delen die ik tot nu toe doorgenomen heb, heeft het deel ” Romeinen” –Christenen tussen stad en synagoge – van Dr. J. van Bruggen op mij verreweg de grootste indruk gemaakt. Ik zal u zeggen waarom.

Je zou twee thema’s van het boek kunnen noemen: het hoofd thema is: terug naar de Schepper. Het sub thema is: God laat Zijn barmhartigheid niet tegenhouden. Op dit tweede thema wil ik nu even inzoomen. De grootste verdienste van van Bruggen is dat hij een – m.i. geslaagde - poging gedaan heeft om de brief door de ogen van de eerste lezers te lezen. Deze brief is zeker sinds de Reformatie gelezen door de bril van de rechtvaardiging alleen door het geloof. Maar ook door de bril van de uiverkiezingsleer van de Dordtse Leerregels (de verkiezing en verwerping zoals die in Romeinen 9-11 ter sprake komt).

Van Bruggen zet die bril af en treedt net las de eerste lezers onbevangen de tekst tegemoet. Hij komt dan in Rome een gemeente tegen die voornamelijk bestaat uit heiden christenen. Die heiden christenen waren in Jezus gaan geloven. Dit betekende voor hen een heel ander leven in de stad Rome. Maar tegelijkertijd hoorden ze niet bij de oude joodse synagoge in de stad. Jezus zelf was als jood voortgekomen uit het joodse volk en toch wees het overgrote deel het joodse volk Hem af. Wat moesten die heiden christenen hier nu mee aan en hoe moesten ze hun positie bepalen ten opzichte van dat oude volk waaruit de Messias was voortgekomen?

Paulus wil in de hoofstukken 9-11 duidelijk maken dat alleen het geloof in God en Zijn beloften de alles bepalende factor is, voor zowel joden als heidenen. Niet alles wat Israël is ook Israël. De scheidslijn tussen geloof en ongeloof loopt dwars door Israël. Op weg naar de Christus roept God mensen uit het volk van Israël. Hij roept mensen niet op basis van hun geboorterecht of op basis van eigen goede werken, maar op basis van Zijn belofte. Daarom wordt Izaäk en niet Isamaël gekozen als kind van de belofte, als de lijn waarlangs de Christus geboren zal gaan worden. Izaäk wordt door een wonder, als uit het niets geboren. God creëert een volk door Zijn scheppend woord, in een situatie waarin dit naar de mens gesproken onmogelijk was. Is Isamaël en zijn hiermee de Ismaelieten – de moslims - verworpen? Zo wordt het wel vaak opgevat. Maar dat is hier niet de bedoeling. Isamaël kreeg alleen een andere - je zou kunnen zeggen lagere – plaats aangewezen. Daar staat tegenover dat Isamaël net zo goed een belofte kreeg dat hij tot een groot volk zou worden (Genesis 21:18).

Hetzelfde geldt voor Jakob en Esau. Terecht stelt Van Bruggen dat de tekst uit Romeinen 9:13 “Jakob heb ik liefgehad, Esau heb ik gehaat” door latere lezers allereerst betrokken wordt op de eeuwige uitverkiezing Dit in navolging van de Dordtse Leerregels. Maar daar gaat het zoals gezegd in deze hoofstukken van Romeinen niet om. Het gaat hier om de roeping in de tijd.  Die roeping op weg naar de Christus liep dwars tegen alle menselijke berekeningen, prestaties en geboorterecht heen via Izaäk en Jacob en niet via Isamaël en Esau. Bovendien is dit citaat “Jacob heb ik liefgehad, Esau heb ik gehaat” ontleend aan de profeet Maleachi. De nakomelingen van Esau (de Edomieten) hadden in die tijd een enorme verwoesting aangericht.  Om zijn goddeloosheid heeft God dit volk gehaat en gestraft niet vanuit een verwerping van eeuwigheid. Israël echter, mocht terugkeren uit de ballingschap en de tempel gaan herbouwen. Daaruit bleek de liefde van God voor Israël. “Esau heb ik gehaat” slaat dus op het verzet van de Edomieten en hun voortdurende haat tegen het volk van God. Tot Rebekka sprak God alleen over de lagere plaats die Esau zou innemen ten opzichte van Jacob en niet over zijn (eeuwige) verwerping.

Deze gedachtenlijn wordt in het hele hoofdstuk 9 doorgetrokken. Ik geef daar nog een paar voorbeelden van.

Zo wordt over de Farao in 9:17 en 18 gezegd: “Ik heb U alleen in leven gelaten om U mijn macht te tonen en om iedereen op aarde te laten weten wie ik ben. Dus is God barmhartig voor wie hij wil en maakt halsstarrig (oude vert: ‘verhardt’) wie Hij wil’. Ook hier moeten we niet denken aan een soort van voorbestemming van eeuwigheid. De Farao had immers opzij kunnen gaan voor de wil Mozes en voor God, en had daardoor Egypte kunnen redden. Maar de Farao heeft zich, geheel uit eigen beweging, hardnekkig tegen de wil van God verzet en kwam daardoor zelf steeds vaster in het moeras te zitten, totdat hij een punt van ‘no return’ bereikte. Onder invloed van Dordt zijn wij deze uitspraken als z.g. ‘balans’ uitspraken gaan lezen. Van Bruggen wijst daar op. Alsof God eigenlijk twee dingen tegelijk ‘wil’ doen. Ontfermen en verharden. Maar dat doet geen recht aan de geschiedenis. Verharding vindt alleen plaats als er een houding van verzet is. Terecht schrijft van Bruggen: “De barmhartigheid is altijd eerst, want waar geen genade is, daar kan geen verharding zijn! God laat zijn barmhartigheid niet stranden op de onwil van mensen’.

De mens roept God ter verantwoording en dan gebruikt Paulus het voorbeeld van de pottenbakker. De pottenbakker heeft de vrijheid om van dezelfde klomp klei zowel een kostbare vaas als een alledaagse pot te maken (Romeinen 9:21). Ook nu weer wordt dezelfde lijn doorgetrokken. De potten voor alledaags gebruik worden niet weggegooid (verworpen) maar krijgen slechts een ondergeschikte plaats. Maar ze mogen wel blijven staan. Net zoals Isamaël en Esau niet werden weggevaagd van de aarde maar genoegen moesten nemen met een lagere, dienende plaats.  Als Paulus dit voorbeeld verder uitwerkt dan verdisconteert hij in voorbeeld dat de mensen die bescheiden, lagere plaats niet accepteren. Vazen en potten op de plank blijven stil, maar mensen accepteren de hun door God toegewezen plaats niet en komen in opstand. Die houding roept Gods toorn op. Ook hier moeten we weer niet denken aan eeuwige verwerping want Schrijft van Bruggen: ’Wanneer te denken zou zijn aan een voorbestemming voor het verderf, is er echter geen ruimte meer voor toorn’.

Concluderend kunnen we het volgende zeggen: De Dordtse Leerregels waren in de strijd tegen de opvattingen van de Arminianen noodzakelijk. De opvattingen bijv. over de vrije wil van de mens en het z.g. ‘vooruitgezien geloof’ zijn niet Schriftuurlijk. Fatalisme en menselijk activisme liggen echter altijd op de loer. Er bestaat een gevaar om de hele Bijbel door de bril van de Leerregels te gaan lezen. Het vraagstuk van verkiezing en verwerping is uiterst complex. Zo kan je wel zeggen dat mijn verkiezing voor de volle 100% Gods genade is. Maar je kunt het niet omdraaien. Je kunt niet zeggen dat iemand verloren gaat omdat hij of zij door God is verworpen. Verwerping volgt in de Bijbel altijd op verzet en verharding. De Bijbel staat vol van de oproep om eenvoudig de roepstem van het evangelie te gehoorzamen. Iedereen die de naam van God aanroept zal behouden worden. Laten we die eenvoud vasthouden. Voor het overige geldt Deuteronomium 29:29: “Wat verborgen is, behoort de HEER onze God toe, wat openbaar is, komt ons toe”.